Zgodnie z przepisami prawa cywilnego, które zostały zawarte w Księdze Czwartej Kodeksu Cywilnego, prawa i obowiązki po osobie zmarłej przechodzą z chwilą jej śmierci na jedną lub klika osób.
Co do zasady, spadkobiercą może być każda osoba fizyczna i prawna z wyjątkiem:
– osoby fizycznej, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, jednakże spadkobiercą może być dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku, jeżeli urodzi się żywe,
– osoby prawnej, która w tym czasie nie istnieje, jednakże może być spadkobiercą fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu.
Spadkobiercą można zostać z ustawy – tzw. dziedziczenie ustawowe (dziedziczenie z mocy prawa) albo na mocy testamentu, sporządzonego przez osobę zmarłą.
Z dziedziczeniem ustawowym mamy do czynienia gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu bądź osoba wskazana przez spadkodawcę nie chce lub nie może być spadkobiercą. Uprawnieni do dziedziczenia ustawowego zostali wymienieni w art. 931 – 935 k.c.
Dziedziczenie testamentowe zachodzi w sytuacji gdy spadkodawca spisał testament, w którym rozporządził swoim majątkiem na wypadek śmierci. Pamiętać jednak należy, iż testament może sporządzić wyłącznie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Testament spadkodawca może w każdej chwili odwołać lub zmienić jego poszczególne postanowienia. Testament jest nieważny jeżeli został sporządzony przez osobę pod wpływem groźby, pod wpływem błędu bądź w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenia woli.
W polskim prawie cywilnym wyróżnia się 6 rodzajów testamentu:
- Własnoręczny – spadkodawca sporządza testament w całości własnoręcznie (pismem), opatrzy datą i podpisze
- Notarialny – sporządzony w formie aktu notarialnego przez notariusza
- Allograficzny – sporządzony przez spadkodawcę w formie ustnej przed wójtem, burmistrzem bądź prezydentem miasta, starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu, gminu lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego w obecności dwóch świadków,
- Ustny – jest to szczególna forma testamentu, spadkodawca może ostatnią wolę oświadczyć ustnie w obecności co najmniej 3 świadków ale tylko w sytuacji gdy istnieje obawa rychłej śmierci albo jeżeli zachowanie zwykłej formy jest niemożliwe lub znacznie utrudnione
- Podróżny – spadkodawca może ostatnią wolę oświadczyć przed dowódcą statku lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków,
- Wojskowy – ten rodzaj testamentu przeznaczony jest wyłącznie dla żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową, pracowników cywilnych zatrudnionych w Siłach Zbrojnych, osobom cywilnym towarzyszącym siłom zbrojnym m.in. służby medyczne czy kapelani oraz dla osobom cywilnym na obszarze będącym pod zarządem organów wojskowych. Sporządzenie tego rodzaju testamentu jest możliwe jedynie w razie mobilizacji, wojny oraz w czasie przybywania w niewoli.
W sytuacji, gdy spadkodawca nie uwzględnił w testamencie osób mu najbliższych np. małżonka czy dzieci, przysługuje im tzw. zachowek, który stanowi zabezpieczenie interesów osób najbliższych pominiętych w testamencie. Przysługuje osobom, którzy byliby powołani do spadku z mocy prawa, gdyby spadkodawca nie pozostawił testamentu. Uprawniony do zachowku może żądać tylko i wyłącznie zapłaty określonej kwoty pieniężnej.